Uppbyggingarsjóður Suðurlands



Skráð af Menningar-Bakki.

        Aðalsafnaðarfundur

             Selfosssóknar

              2. mars 2020




Skráð af Menningar-Bakki

Samfylkingarfundur

á Hótel Selfossi

3. mars 2020




Skráð ag Menningar-Bakki

Stóra-Núpskirkja þann 23. febrúar 2020.   Ljósm.: Björn Ingi Bjarnason.

Brynjúlfsmessa í Stóra-Núpskirkju

Brynjúlfsmessa var sl. sunnudag, 23. febrúar 2020,  í Stóra-Núpskirkju í Hrunaprestakalli.  Þar var minnst skáldsins, heimspekingsins og fræðimannsins Brynjúlfs Jónssonar frá Minna-Núpi sem fæddur var 26. september 1838 og dáinn 16. maí 1914 á Eyrarbakka og hvílir í kirkjugarðinum þar.

Séra Óskar Hafsteinn Óskarsson, sóknarprestur, minntist Brynjúlfs Jónssonar í stólræðu sinni að vönduðum og innihaldsríkum hætti.

Þorbjörg Jóhannsdóttir, organisti, stjórnaði sameinuðum kirkjukór Ólafsvalla- og Stóra-Núpskirkna.

Sóknarnefndin bauð gestum í veglegt messukaffi á eftir í Félagsheimilinu Árnesi. Þar söng kórinn nokkur lög sem hæfðu vel tilefninu.

Tveir meðlima í Kirkjuráði Hrútavinafélaginu Örvari á Suðurlandi, Hannes Sigurðsson að Hrauni í Ölfusi og Björn Ingi Bjarnason á Eyrarbakka, voru í Stóra-Núpskirkju og Árnesi. Kirkjuráðið hefur það hlutverk að heimsækja allar kirkjur á Suðurlandi og er það verk nær því hálfnað.  Færðu þeir Stóra-Núps kirkjufólkinu kærar kveðjur og þakkir í ávarpi í lok samkomuhalds dagsins í Árnesi.


 

. . . . . . Stóra-Núpskirkja var reist 1909 eftir teikningum Dýrfirðingsins Rögnvaldar Ólafssonar og er ein fallegasta sveitakirkja landsins. Skráð af menningar-Bakki..

Sveinn Björnsson (1881 - 1952).

Merkir Íslendingar - Sveinn Björnsson

Sveinn fæddist í Kaupmannahöfn 27. febrúar 1881 en ólst upp í Ísafoldarhúsinu við Austurstræti sem nú er í Aðalstræti. Þar starfrækti faðir hans Ísafoldarprentsmiðju og ritstýrði Ísafold og þar var Morgunblaðið fyrst til húsa, en Ólafur, bróðir Sveins, var ásamt Vilhjálmi Finsen, stofnandi þess árið 1913.

Sveinn var sonur Björns Jónssonar, ritstjóra, alþm. og ráðherra, og k.h., Elísabetar G. Sveinsdóttur húsfreyju, systur Hallgríms biskups, og Sigríðar, móður Haraldar Níelssonar guðfræðiprófessors, afa Haraldar Sveinssonar, framkvæmdastjóra Árvakurs.
 

Eiginkona Sveins var af dönskum ættum, Georgia Björnsson, f. Hansen, og eignuðust þau sex börn.
 

Sveinn lauk stúdentsprófi aldamótaárið 1900 og hélt síðan til Kaupmannahafnar til að stunda laganám. Því lauk hann vorið 1907 og varð sama ár yfirréttarmálaflutningsmaður og 1920 varð hann hæstaréttarlögmaður. Á árunum 1907-20 rak Sveinn málflutningsskrifstofu í Reykjavík. Hann var settur málaflutningsmaður við landsyfirréttinn 1919. Þá var hann alþm. fyrir Sjálfstæðisflokkinn eldri 1914-15 og síðan fyrir Heimastjórnarflokkinn 1919-20, og gegndi starfi sendiherra Íslands í Danmörku 1920-24 og 1926-41.

Árið 1941 var Sveinn kjörinn af Alþingi ríkisstjóri Íslands og hinn 17. júní 1944 var hann kjörinn af Alþingi fyrsti forseti Íslands á Lögbergi á Þingvöllum. Hann var tvisvar endurkjörinn án atkvæðagreiðslu. Sveinn hafði m.a. umtalsverð áhrif sem forseti á mótun varnarmála og nýrrar utanríkisstefnu hér á landi með samskiptum sínum við Bandaríkjaforseta.

Sveinn er eini forsetinn sem skipað hefur utanþingsstjórn en það gerði hann sem ríkisstjóri, árið 1942, í óþökk ýmissa alþingismanna, ekki síst sjálfstæðismanna. Sveinn skráði endurminningar sem gefnar voru út 1957. Þá skrifaði Gylfi Gröndal bókina Sveinn Björnsson – ævisaga.
 

Sveinn Björnsson lést 25. janúar 1952.


 

Bessastaðir.  Ljósm.: Mats Wibe Lund.



Skráð af Menningar-Bakki.

Stóra-Núpskirkja.

Brynjúlfsmessa í Stóra-Núpskirkju

Sunnudaginn 23. febrúar 2020 kl. 14 verður messa í Stóra-Núpskirkju, svokölluð Brynjúlfsmessa, en þar verður fræðimannsins og skáldsins Brynjúlfs Jónssonar frá Minna-Núpi minnst í tali og tónum. 

Kirkjukórinn leiðir sönginn undir stjórn Þorbjargar Jóhannsdóttur organista. 

Kaffisamsæti á eftir í Árnesi. 

Allir hjartanlega velkomnir

Stóra-Núpskirkja

Stóra-Núpskirkja er í Hrunaprestakalli  í Suðursprófastsdæmi. Um 1770 lét Brynjólfur sýslumaður Sigurðsson reisa á Stóra-Núpi útbrotakirkju, sem var byggð úr grjóti, torfi og timbri, sem fékkst úr herskipinu Göthemborg eftir að það strandaði á Hafnarskeiði við Ölfusárósa árið 1718. Ámundi snikkari Jónsson var fenginn til verksins. Auk þess að byggja kirkjuna, skreytti hann hana með útskurði, t.d. gerði hann predikunarstól, sem nú er í vörzlu Þjóðminjasafns Íslands, ásamt líkani af þessari kirkju, sem var gert eftir lýsingum Brynjúlfs Jónssonar, fræðimanns frá Minna-Núpi. Útbrotakirkjan stóð til ársins 1876 eða í 106 ár, þegar hún var rifin og ný kirkja byggð, að hluta til úr timbri hinnar gömlu.

Í Suðurlandsskjálftanum 1896 stóð kirkjan eitt húsa á Stóra-Núpi, svo að presturinn varð að flytja með fjölskyldu sinni í kirkjuna. Þá bjó sera Valdimar Briem á Stóra-Núpi. Þessi kirkja stóð til 29. desember 1908 eða í 32 ár, þegar hún fauk og brotnaði í spón. Í þessa kirkju kom snemma hljóðfæri og hefur æ síðan verið í henni. Kirkjan, sem nú stendur, var reist 1909 eftir teikningum Dýrfirðingsins Rögnvaldar Ólafssonar.   Gestur Einarsson á Hæli var umsjónarmaður með byggingu kirkjunnar og réði Bjarna Jónsson frá Galtafelli sem yfirsmið og Ásgrím Jónsson til að mála altaristöflu.

Ásgrímur valdi einnig liti í kirkjuna. Stefán Eiríksson skar út ýmsa gripi hennar. Tæpu ári eftir að kirkjan fauk, eða hinn 31. oktober 1909, var nýja kirkjan vígð. Altaristaflan kom ekki fyrr en 1912. Tvær eldri töflu eru geymdar í kirkjunni, önnur er úr Steinsholtskirkju, sem séra Daði Halldórsson þjónaði. Á henni er mynd af fiskimönnum á vatninu, en hin er af síðustu kvöldmáltíðinni. Sigríður Jónsdóttir, ekkja séra Jóns Vídalíns biskups, gaf hana. 

Á henni má sjá ártalið 1728 og fangamörk þeirra hjóna. Hún var í kirkjunni, sem fauk og skemmdist mikið. Einar Jónsson, myndhöggvari var fenginn til að koma henni saman að nýju.

Predikunarstóll, sem var í þessari kirkju og brotnaði, þegar hún fauk, var endursmíðaður og er nú í Villingaholtskirkju. Einnig er hljóðfærið, sem var í kirkjunni til í einkaeign. Á árunum 1966-68 voru gerðar miklar endurbætur á kirkjunni, skipt um járn, glugga og hún einangruð.

Árið 1988 var reistur minnisvarði um sálmaskáldið, séra Valdimar Briem, á Stóra-Núpi eftir Helga Gíslason, myndhöggvara.  Hann var afhjúpaður 4. september 1988. En sr. Valdimar Briem, f. 1. febrúar 1848. Var hann settur til að þjóna á Stóra-Núpi 29. júlí 1880. Þjónaði sr. Valdimar þar til 11. mars 1918 eða 38 ár. Af mörgum merkilegum mönnum sem hafa búið  í Gnúpverjahreppi þá er sr. Valdimar án efa þeirra merkilegastur. Þekktastur er hann fyrir sálma sína. Án sálma sr. Valdimars væri sálmabókin okkar eins og hún er í dag ónothæf. En ef hún hefði aðeins sálma sr. Valdimars væri hún all góð til nota við helgihaldið.

Nýtt pípuorgel var tekið í notkun 11. nóvember 1990 í tilefni þess, að 80 ár voru liðin frá byggingu kirkjunnar.  Orgelið smíðaði Björgvin Tómasson.

Það orgel var selt árið 2012 sökum þess að það var of stórt í kirkjuna og nýtt orgel var vígt  þann 24.11. 2013.  Björgvin Tómasson á Stokkseyri smíðaði það einnig.

Árið 2015 var sökkull kirkjunnar spengdur  þar sem hann var mikið sprunginn ( á þrettán stöðum) að öllum líkindum eftir jarðskjálfta árið 2000 og árið 2017 var farið í miklar endurbætur á kirkjunni. Allt tréverk var lagfært þar sem það var njög sprungið ásamt því að skipt var um gólf og það eingangrað betur, kirkjan heilmáluð  að innan og rafmagn lagt allt nýtt, hitaveitulögn endurnýjuð ásamt þvi að leggja nýtt bruna og þjófavarnarkerfi í kirkjuna.

Sameiginlegur kór kirknanna í sveitarfélaginu þ.e. Stóra-Núps og Ólfsvallasókna söng inn á hljómdisk í apríl 2015 helstu sálmaperlur sálmaskáldsins og prestsins Valdimars Briem sem þjónaði mestan hluta ævi sinnar á Stóra-Núpi og var hann gefinn út fyrir jólin það ár. "Syng þínum Drottni," heitir hann.

Sóknarprestur: 

séra  Óskar Hafsteinn Óskarsson, Hruna, 

Organisti: Þorbjörg Jóhannsdóttir, Stóra-Núpi,  

Meðhjálpari: Margrét Steinsþórsdóttir, Háholti, 

Sóknarnefnd Stóra-Núpskirkju:

Kristjana Heyden Gestsdóttir, Hraunteigi, formaður, 

Ámundi Kristjánsson, Minna-Núpi,  gjaldkeri,

Árdís Jónsdóttir Eystra-Geldingaholti, ritari, 

Hringjari Stóra-Núpskirkju:  Oddur Guðni Bjarnason



Skráð af Menningar-Bakki.

Í Eyrarbakkafjöru. Ljósm.: Víðir Björnsson

      23. febrúar 2020 -

“konudagur”- góa byrjar

Mánuðurinn góa hefst nú sunnudag frá 18. til 24. febrúar, en 8. til 14. febrúar í gamla stíl fyrir 1700.

Nafnið, góa eða gói, er þekkt úr elstu heimildum og afbrigði þess í öðrum norrænum tungum. Gói er persónugerð sem vetrarvættur í gömlum sögnum, dóttir Þorra.

Orðið góiblót bendir til mannfagnaðar seint að vetri að fornu en um hann er ekkert vitað með vissu. Ljóst er hinsvegar af heimildum frá öndverðri 18. öld að fagna átti góu á svipaðan hátt og þorra. Skyldi það fremur vera húsbóndinn en húsfreyjan, en víst er að dagurinn var eignaður húsfreyjunni. Heimildir geta um tilhald í mat á síðari öldum en hvergi á við þorrakomu. Kann þar að ráða nokkru að góukoma lendir oftast á langaföstu.

Nokkuð var ort um Góu á 17. – 19. öld sem dóttur Þorra eða eiginkonu. Var þá stundum reynt í gamni að skjalla hana til að bæta veður. Svipaður kann að vera tilgangur þess góukomusiðar á norðaustanverðu landinu að Góu var færður rauður ullarlagður.

 Heitið konudagur er kunnugt frá miðri 19. öld og er nú útbreitt. Sá siður að eiginmenn gefi konum sínum blóm á konudaginn hófst á sjötta áratug 20. aldar.

 Í almennri þjóðtrú skipti góuveðrið máli. Átti sumarið að verða gott ef góa væri stormasöm og veður vont fyrstu góudaga.

 Þessi vísa var húsgangur í Önundarfirði fram á 20. öld.

 Góa kemur með gæðin sín

 gefst þá nógur hitinn.

 Fáir sakna þorri þín

 þú hefur verið skitinn.

 Heimild: Saga daganna eftir Árna Björnsson.



Skráð af Menningar-Bakki.

Núpur í Dýrafirði á þorra.  Ljósm.: Björn Ingi Bjarnason.

22. febrúar 2020 -

“þorraþræll” - síðasti dagur þorra

Mánuðurinn þorri hófst föstudaginn 24. janúar s.l. og er sá dagur kallaður “bóndadagur” og þá var miður vetur.

Í Orkneyingasögu og Flateyjarbók segir af Fornjóti konungi í Finnlandi og Kvenlandi. Fornjótur átti þrjá syni, Ægi, Loga og Kára. Kári var faðir Frosta (Jökull) er var faðir Snæs hins gamla. Hans sonur hét “Þorri” og dæturnar Fönn, Drífa og Mjöll. Þorri átti tvo syni og hét annar Nór en hinn Gór og dóttir hans hét “Góa.”

Þorri var blótmaður mikill og hafði blót á miðjum vetri er kölluð voru “Þorrablót.” Síðasti dagur þorra er kallaður “þorraþræll” og er á sumun stöðum tileinkaður piparsveinum, mönnum í óvígðri sambúð, fráskildum mönnum, ellegar þeim sem átt höfðu barn í lausaleik eða tekið framhjá konu sinni.

Þorrablót eru haldin af miklum krafti um allt land og borðaður svokallaður “þorramatur” og frá slíkum samkomum er þessi bæn.

“Guð gefi, að ég væri kominn í rúmið, háttaður, sofnaður, vaknaður aftur og farinn að éta.”

 

Heimild: Saga daganna eftir Árna Björnsson.
 

Frá þorrablóti á Stokkseyri fyrir rúum áratug. Ljósm.: Björn Ingi Bjarnason.

.

Skráð af Menningar-Bakki.

Hallgrímur Sveinsson        (1940 - 2020)

Hallgrímur Sveinsson - Fæddur 28. júní 1940 -

Dáinn 16. febrúar 2020 - Minning

Hall­grím­ur Sveins­son fædd­ist í Reykja­vík 28. júní 1940.

Hann lést á heim­ili sínu á Þing­eyri 16. fe­brú­ar 2020.

For­eldr­ar hans voru Hanna Krist­ín Guðlaugs­dótt­ir hús­freyja, f. 25. sept­em­ber 1911 á Snældu­beins­stöðum í Reyk­holts­dal Borg­ar­f­irði, d. 1997, og Sveinn Jóns­son húsa­smiður, f. 24. apríl 1885, frá Sauðtúni í Fljóts­hlíð, d. 1957. Hall­grím­ur átti fjög­ur systkini, Stellu Ragn­heiði, f. 27. des­em­ber 1935, Jón, f. 20. fe­brú­ar 1937, Rósu Björgu, f. 3. apríl 1943, og Pálma, f. 19. ág­úst 1947. Jón og Rósa Björg eru lát­in.

Hall­grím­ur kvænt­ist eft­ir­lif­andi eig­in­konu sinni Guðrúnu Steinþórs­dótt­ur 28. júní 1964. Guðrún fædd­ist á Brekku í Dýraf­irði 1. mars 1938. For­eldr­ar henn­ar voru Ragn­heiður Stef­áns­dótt­ir, f. 27. októ­ber 1911 á Ísaf­irði, d. 1985, og Steinþór Árna­son, f. 22. ág­úst 1902 í Reykja­vík, d. 1941. Guðrún var með fjár­bú­skap á Brekku í mörg ár. Hall­grím­ur og Guðrún voru barn­laus.

Hall­grím­ur lauk kenn­ara­prófi vorið 1961 og kenndi fyrst við heima­vist­ar­skól­ann á Jaðri við Reykja­vík. Hann var kenn­ari í Auðkúlu­hreppi og síðan í barna- og ung­linga­skól­an­um á Þing­eyri og skóla­stjóri þar um ára­bil. Hall­grím­ur og Guðrún voru bænd­ur og staðar­hald­ar­ar á Hrafns­eyri við Arn­ar­fjörð, fæðing­arstað Jóns Sig­urðsson­ar for­seta, í rúm 40 ár frá 1964 til 2005, og sáu um vörslu og um­hirðu staðar­ins fyr­ir hönd Hrafns­eyr­ar­nefnd­ar.

Hall­grím­ur var virk­ur í fé­lags­störf­um og sat hann meðal ann­ars í hrepps­nefnd Auðkúlu­hrepps og var odd­viti, hrepp­stjóri og sýslu­nefnd­armaður, sat í stjórn Kaup­fé­lags Dýrfirðinga og sókn­ar­nefnd.

Hall­grím­ur gaf út hundruð bóka í nafni Vest­firska for­lags­ins sem hann stofnaði árið 1994. Bæk­urn­ar voru lang­flest­ar helgaðar vest­firsku efni og stuðluðu að varðveislu mik­il­vægra heim­ilda. Hall­grím­ur var af­kasta­mik­ill í ritstörf­um og skrifaði fjöld­ann all­an af grein­um, ým­ist einn eða með öðrum.

Útför Hall­gríms verður gerð frá Þing­eyr­ar­kirkju í dag, laugardaginn 22. fe­brú­ar 2020, og hefst at­höfn­in klukk­an 14.

_______________________________________________________________________________


Minningarorð Guðrúnar Steinþórsdóttur

Okk­ar elsku­legi Hall­grím­ur er fall­inn frá, ekki hefði mig grunað að þetta hefði verið okk­ar síðasta sam­tal þegar þú hringd­ir í mig til Nor­egs síðastliðinn laug­ar­dag og sagðir jæja ertu nokkuð á skíðum núna, en laug­ar­dag­inn áður hringd­ir þú og þá var ég að tala við þig í skíðabrekk­unni.

Höggið er alltaf jafn mikið við óvænt­an missi og aldrei er maður viðbú­inn þegar ást­vin­ir hverfa yfir móðuna miklu.

Margs er að minn­ast þegar litið er yfir far­inn veg. Minn­ing­arn­ar eru svo marg­ar og eiga eft­ir að ylja okk­ur um ókomna tíð, öll góðu sam­töl­in, bíltúr­arn­ir, pistl­arn­ir þínir, vor­in í sauðburðinum, æðar­varpið, smala­mennsk­urn­ar, For­lagið og svo margt, margt annað og svo hafðir þú ótrú­lega skemmti­lega frá­sagn­ar­gáfu og var oft glatt á hjalla í stof­unni á Brekku.

Í 15 ár var ég með ykk­ur Gullu í sauðburðinum á Brekku, eða fram að bú­skap­ar­lok­um ykk­ar, og hugsa ég oft til þess tíma er við deild­um bæði gleði og sorg.

Ég minn­ist þess eitt vorið þegar sauðburður var tek­inn að ró­ast er við vor­um í varp­inu, þú, Gulla, ég og Dag­bjart­ur, speg­il­slétt­ur sjór og sól og borðuðum við kvöld­verðinn í fjöru­borðinu, „Þorp­ari og kók úr sjopp­unni“, fugla­söng­ur­inn allt í kring og við höfðum á orði: „Hvað er hægt að hafa það betra?“ Al­gjör­lega ógleym­an­leg minn­ing.

Við eig­um í framtíðinni án efa eft­ir að sakna þess að sjá ekki and­lit þitt í glugg­an­um á skrif­stofu Vest­firska for­lags­ins á Brekku þegar rennt verður í hlað. Eða að sjá kapp­akst­urs­bíl­inn eins og Hemmi Gunn vin­ur þinn kallaði bíl­inn þinn renna í hlað á hóln­um við skóg­ar­húsið og sjá þig koma rölt­andi með ömmu staf­inn.

Eins á ég eft­ir að sakna sím­tal­anna að heim­an sem hóf­ust venju­lega á „jæja, þá er það smá skýrsla“ og þá feng­um við frétt­ir af ykk­ur, bæj­ar­líf­inu, sveit­inni, sund­laug­inni og ganga­gerðinni og svo spurðir þú alltaf hvað hefði verið til borðsins hjá okk­ur og hvernig Bjarni okk­ar hefði það.

Við Dag­bjart­ur eig­um eft­ir að sakna góðs vin­ar sem alltaf var ráðagóður og góður að leita til ef þörf var á.

Ég kveð þig elsku Hall­grím­ur með trega, mér fannst við eiga svo mikið órætt, því þú varst al­veg ótæm­andi fróðleik­ur fyr­ir okk­ur hin og það var eig­in­lega al­veg sama hvað maður spurði þig um, þú hafðir alltaf svör. Það var sama hvort það voru ár­töl, ör­nefni, sam­ferðamenn, sag­an, þú hafðir al­veg ótrú­legt minni. Reynd­ar sagðir þú stund­um „það er bara að fletta þessu upp í Mann­lífi og sögu Guðrún mín“, þetta er allt þar. Við Vest­f­irðing­ar og fleiri eig­um þér mikið að þakka fyr­ir að hafa sett all­an þenn­an fróðleik forfeðranna og sam­ferðamanna í bóka­form og átt þú mikl­ar þakk­ir skilið.

Við Dag­bjart­ur þökk­um fyr­ir all­ar góðar sam­veru­stund­ir og megi minn­ing­in um góðan dreng lifa í hug­um okk­ar.

Far í friði og guð veri með þér.

Elsku Gulla mín, ég bið góðan guð að styrkja þig og vaka yfir þér.

þegar húm­ar og hall­ar degi

heim­ur hverf­ur og ei­lífðin rís

sjá­umst aft­ur á sól­fögr­um degi

þar sem sæl­an er ást­vin­um vís.

(GH)

Guðrún Steinþórs­dótt­ir.

 

Morgunblaðið, laugardagurinn 22. febrúar 2020.

Hallgrímur Sveinsson og Guðrún Steinþórsdóttir sem ritar minningarorðin að ofan. Hér eru þau við húsið að Brekku í Dýrafirði. Myndin er tekin 17. júní 2014 á afmælisdegi Jóns Sigurðsson, forseta. Enginn hefur ræktað betur minningu Jóns Sigurðssonar en Hallgrímur Sveinsson.   Skráð af Menningar-Bakki.